در صورت ایجاد پوسیدگی دندانی، درمان با برداشت پوسیدگی و ترمیم آن ناحیه با آمالگام یا کامپوزیت صورت می‌گیرد. آمالگام یکی از پرکاربردترین و معروف‌ترین مواد دندانپزشکی می‌باشد. این ماده در واقع ترکیبی از چندین نوع فلز از جمله نقره، جیوه و روی می‌باشد که با تغییر درصد ترکیب این مواد خاصیت سفت‌شوندگی امالگام تغییر می‌یابد. یکی از دلایل محبوبیت زیاد آمالگام دوام طولانی و موفقیت زیاد استفاده از آنها در درمان‌های دندانپزشکی می‌باشد، هر چند که به دلیل رنگ تیره‌ی آنها امکان استفاده از این مواد در تمامی نواحی دندان‌ها از قبیل دندان‌های قدامی و به ویژه سطح لبیال آنها نمی‌باشد. ارزان است و نسبتاً کاربرد آسانی دارد و همچنین به راحتی شکل می‌پذیرد. باید بیان شود که این ماده برای مدت کوتاهی در دندان نرم می‌ماند و می‌تواند حجم‌های نامنظم دندان را پر کند و سپس سفت خواهد شد. آمالگام نسبت به سایر مواد ترمیم‌کننده طول عمر بیشتری دارد. درصد جیوه‌ی موجود در آمالگام از نظر سلامتی نگران‌کننده نیست اما در بسیاری از کشورها به دلیل رنگ تیره‌ی نهایی (نقره‌ای یا سیاه) این ماده استفاده از آن منسوخ شده است، گرچه در کشور ما هنوز از محبوبیت بالایی برخوردار است؛ به ویژه در دندان‌های خلفی که امکان ایزولاسیون دندان‌ها -ایجاد ایزولاسیون مناسب از عوامل ضروری استفاده از کامپوزیت در ترمیم‌ها می‌باشد- وجود ندارد.
آمالگام دندانپزشکی یک ماده آلیاژی است که از فلزات نقره، قلع، مس و جیوه حاصل می‌شود و از آن برای پر کردن و ترمیم دندان استفاده می‌شود. از مهم‌ترین دلایل استفاده از آمالگام می‌توان به ماندگاری بالا و ارزان بودن آن نسبت به سایر مواد ترمیمی اشاره کرد.
آمالگام چیست؟
زمانی که دندان به علت پوسیدگی یا شکستگی تخریب می‌شود و در آن حفره ایجاد می‌شود، می‌توان برای پر کردن این حفره از آمالگام استفاده کرد و آن را ترمیم نمود. ما اگر تغذیه نامناسبی داشته باشیم یا به خوبی از دندان‌های خود مراقبت نکنیم دچار پوسیدگی دندان، به خصوص در مینای دندان می‌شویم که این موجب درد دندان و از دست رفتن بافت سخت دندان می‌شود.
پوسیدگی‌ها و حفرات دندان در ابتدا کوچک هستند اما با خرابی بیشتر این حفره‌ها بزرگ می‌شوند و دندان مشکلاتی مثل بوی بد، درد و ناتوانی در جویدن غذا را ایجاد می‌کند. بنابراین با مراجعه فرد آسیب دیده به مطب دندانپزشکی، دندانپزشک سعی می‌کند با مواد مختلف مثل آمالگام دندان را پر کند و بافت آن را هر چه بیشتر به حالت طبیعی نزدیک کند.
آمالگام به علت ظاهر نقره‌ای رنگ خود گاهی با اسم پر کننده نقره شناخته می‌شود. برای استفاده از آمالگام دندانپزشک ابتدا پوسیدگی‌های دندان را با استفاده از ابزار مخصوص می‌تراشد و حفره دندان را برای قرار دادن این ماده آماده می‌کند. سپس دندانپزشک ماده نرم آمالگام را درون حفره آماده شده دندان قرار می‌دهد و شکل دندان طبیعی را ایجاد می‌کند؛ دندان به سرعت سفت شده و حفره آن پر می‌شود. البته آمالگام ظاهر نقره‌ای رنگ خود را حفظ می‌کند.
تاریخچه آمالگام
آمالگام در سال 1812 توسط یک شیمیدان انگلیسی کشف شد و در سال 1833 به همگان معرفی شد. دندانپزشکان تا قبل از پی بردن به کاربرد آمالگام در دندانپزشکی از موادی مثل سرب، طلا، چوب پنبه و صمغ برای پر کردن دندان استفاده می‌کرند. تا مدتی بعد از استفاده از آمالگام در دندانپزشکی، هنوز استفاده از طلا، نقره و قلع بر آمالگام ترجیح داده می‌شود.
با افزایش شهرت آمالگام در آمریکا این ماده به یکی از پرکاربردترین مواد دندانپزشکی تبدیل شد که البته برخی از مافیاهای دندانپزشکی آمریکا استفاده از آن را ممنوع کردند. دندانپزشکان از هر ماده‌ای به جز آمالگام (کادمیوم، بیسموت، پلاتین و آنتیموان) استفاده می‌کردند. با تغییر جزئی فرمول آمالگام در سال 1895، نظر همه تغییر کرد و جهان به سمت استفاده از این ماده آلیاژی برای دندانپزشکی مایل شد. در سال 1963 ترکیب کنونی آمالگام که بسیار محکم‌تر است و حساسیت ایجاد نمی‌کند به دست آمد و باعث شد این ماده تا مدت‌ها به عنوان اولین پر کننده جهان استفاده شود. امروزه کامپوزیت هم به عنوان یک رقیب برای آمالگام به کار می‌رود.
مزایا
آمالگام مزایای زیادی نسبت به سایر مواد دارد که برخی از آنها شامل:
یکی از اصلی‌ترین مزایای آمالگام نسبت به سایر مواد این است که این ماده استحکام بسیار بالایی دارد و دندانپزشکان می‌توانند برای پر کردن دندان‌های آسیا که بزرگ و محکم‌اند از آن استفاده کنند. دوام ماده آمالگام به بیش از 10 سال می‌رسد که البته معمولا ده‌ها سال برای دندان کار می‌کند.
این ماده نقره‌ای به خوبی در تمام نقاط و درزها و فرورفتگی‌ها نفوذ می‌کند و باعث پر شدن کامل دندان می‌شود؛ بنابراین از نفوذ باکتری‌ها به نقاط عمقی دندان جلوگیری می‌شود.
از آنجایی که ماندگاری ماده آمالگام زیاد است، عمدتا در مواردی که پوسیدگی‌ها و خرابی‌های دندان بسیار زیاد است و یا دندان خراب شده در عقب حفره دهان قرار گرفته و فشار زیادی برای جویدن به آن وارد می‌شود، استفاده از این ماده نقره‌ای رنگ بسیار پرکاربرد است.
آمالگام به صورت خودکار و به سرعت سخت می‌شود و استفاده از آن در نواحی از دهان که ایزوله نگه داشتن یا خشک نکه داشتن آن سخت است کاربرد دارد. مثلا در نواحی زیر لثه‌ای استفاده از آمالگام گزینه بهتری محسوب می‌شود.
آمالگام برای کسانی که نمی‌توانند مدت طولانی روی صندلی دندانپزشکی بنشینند مناسب است. از آنجایی که ترمیم دندان با آمالگام بسیار سریع‌تر از کامپوزیت است، کاربرد آن برای کودکان یا نیازهای خاصی دارند بیشتر است.
معایب
آمالگام علاوه بر مزایا، معایبی نیز دارد که توصیه می‌شود حتما در این مورد دقت کافی داشته باشید.
از معایب آمالگامها می‌توان به رنگ نقره‌ای آن و ظاهر غیر طبیعی اشاره کرد. اگرچه این ماده استحکام و دوام بالایی دارد اما به دلیل اینکه رنگ آن شبیه دندان نیست، این ماده برای دندان‌هایی که در معرض دید هستند شکل غیر طبیعی ایجاد می‌کند.
یکی دیگر از نکات منفی این ماده این است که دندانپزشک برای تثبیت این ماده باید قسمت بیشتری از ساختمان دندان را بر دارد. بنابراین تعبیه کامپوزیت با تراش کمتری همراه است و برای آمالگام تراش بیشتری لازم است.
آمالگام همچنین به دلیل اینکه فلزی است، به راحتی سردی و گرمی را به عصب دندان منتقل می‌کند و باعث می‌شود فرد بیشتر به سرما و گرما حساس باشد. البته این حساسیت معمولا تا دو ماه بعد از جراحی از بین می‌رود. همچنین ممکن است درصد کمی از افرادی که از آمالگام استفاده کرده‌اند دچار حساسیت‌های پوستی در دهان (مثل کهیر یا قرمزی) شوند که این حساسیت‌ها نیز کوتاه مدت است و خیلی موجب رنجش شخص نمی‌شود.
انواع آمالگامها
آمالگام یک ماده خاص است و از یک ترکیب خاص تشکیل شده است. اما نوع استفاده از آمالگام متفاوت است و ممکن است دندانپزشکان از آمالگام‌های متفاوتی برای ترمیم دندان بیماران استفاده کنند. نمونه‌های دست ساز آمالگام که پزشک با مخلوط پودر آمالگام با جیوه ماده مورد نظر را می‌رسد استفاده از آن کمتر شده است و امروزه بیشتر آمالگام‌های کپسولی مورد استفاده قرار می‌گیرند. آمالگام‌های کپسولی خود انواع و برندهای مختلفی دارند که در بسته‌های چند عددی تهیه می‌شوند.
برخی برندهای آمالگام کپسولی شامل:
Cinalux
Ardent
Sepehr
GK
و … است که این شرکت‌ها آمالگام‌های خود را در قالب بسته‌های چند واحدی ارائه می‌کنند.
مواد جایگزین آمالگامها
موادی وجود دارند که می‌توان از آنها به عنوان یک جایگزین برای آمالگام استفاده کرد. ممکن است در برخی موارد خاص یا به تشخیص خود مددجو نخواهیم از آمالگام استفاده کنیم که در این شرایط باید مواد دیگری را به کار ببریم. دندانپزشک باید با توجه به شرایط و بر اساس محل حفره در دهان و میزان پوسیدگی دندان مورد نظر بهترین جایگزین برای آمالگام را به مددجو به کار ببرد. یکی از مهم‌ترین جایگزین‌های آمالگام رزین‌های کامپوزیت هستند که در ادامه آن را توضیح می‌دهیم:
کامپوریت رایج‌ترین جایگزین برای آمالگام‌های دنتال است که به دلیل سفید بودن آن، از آن به عنوان مواد همرنگ دندان نیز نام برده می‌شود. کامپوزیت‌ها یک نوع پلیمر تقویت شده هستند که از فیلر یا پودر شیشه ساخته می‌شوند. تنوع رنگی کامپوزیت‌ها متنوع است و می‌توان از کامپوزیت‌های طبیعی یا براق استفاده کرد. برای سخت کردن کامپوزیت‌ها از یک دستگاه به نام لایت کیور که نور آبی ساتع می‌کند استفاده می‌شود تا ترمیم کاملا به خوبی پیش برود.
امروزه پر کردن دندان با استفاده از کامپوزیت نیز بسیار رایج است و این کار باعث طبیعی‌تر شدن دندان آسیب دیده می‌شود. کامپوزیت نسبت به آمالگام مزایا و معایبی دارد که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم:
مزایا
مهم‌ترین مزیت کامپوزیت این است که به خوبی می‌تواند دندان را زیباسازی کند. در واقع در دندانپزشکی زیبایی کامپوزیت به عنوان یکی از عناصر اصلی استفاده می‌شود و باعث می‌شود رنگ دندان‌ها طبق میل مددجو زیبا به نظر برسد. همچنین در صورتی که مددجو بخواهد رنگ دندان طبیعی داشته باشد، دندانپزشک رنگ‌های مختلف را ترکیب می‌کند تا دقیقا به رنگ دندان‌های بیمار برسد.
کامپوزیت مثل یک لایه چسبی به دندان می‌چسبد؛ بنابراین دندانپزشک لازم نیست قسمت‌های سالم دندان را بتراشد و فقط پوسیدگی‌های دندان را از بین می‌برد. این در حالی است که برای استفاده از آمالگام باید بخشی از قسمت‌های سالم دندان را نیز تراش داد.
معایب
اولین عیب کامپوزیت این است که برخلاف آمالگام وقتی که دندان را با کامپوزیت ترمیم می‌کنیم دچار حساسیت‌های دهانی می‌شویم که بیشتر به خاطر رنگ سفید کامپوزیت است. همچنین ممکن است نور آبی که از دستگاه لایت کیور خارج می‌شود در شرایطی (عدم دقت کافی یا خرابی دستگاه) باعث آسیب‌های سطحی به لثه و دهان شود.
از معایب دیگر کامپوزیت می‌توان به این اشاره کرد که ممکن است رنگ کامپوزیت در اثر خوردن غذاها و نوشیدنی‌های گرم و سرد تغییر کند و حالت اولیه را از دست بدهد. همچنین به مرور زمان ممکن است ترک‌های بسیار ریزی در سطح کامپوزیت ایجاد شود که این ترک‌ها باعث نفوذ باکتری‌ها به عمقی‌ترین بخش‌های دندان و ایجاد پوسیدگی شوند. بنابراین می‌توان گفت که دوام و پایداری کامپوزیت تا حد زیادی از آمالگام کمتر است.
همچنین در آخرین قسمت هم باید افزود که هزینه ترمیم دندان با کامپوزیت به طور قابل توجهی از هزینه آمالگام بیشتر است و کسی که درخواست ترمیم با کامپوزیت را دارد باید این مورد را هم در نظر بگیرد.
نتیجه‌گیری
بنابراین با ذکر کردن مزایا و معایب آمالگام و کامپوزیت در بخش‌های مختلف متوجه شدیم که هر کدام برای افراد خاصی و برای شرایط خاصی مناسب‌اند و نمی‌توان یکی از آنها را کنار گذاشت. آمالگام هنوز هم یک ماده قدرتمند و ایده‌آل برای ترمیم دندان محسوب می‌شود که کامپوزیت هم نتوانسته جای آن را بگیرد. البته باید توجه داشته باشید که برای انتخاب ماده ترمیمی مناسب و جایگزین کردن آمالگام باید حتما با یک دندانپزشک مجرب و متعهد مشورت داشته باشیم و دندانپزشک هم باید دقیقا صلاح آن دندان را در نظر بگیرد.
چرا در این ماده از جیوه استفاده می‌شود؟
می‌توان گفت که تقریبا 50 % از آمالگام جیوه است و بقیه آن از مس، قلع و نقره تشکیل می‌شود. جیوه برای اینکه مواد مختلف موجود در آلیاژ را به هم بچسباند و یک ماده قوی و بادوام جامد بسازد ضروری است. در واقع جیوه کمک می‌کند در حین استفاده از آمالگام این ماده مایع باشد و بعد از مدتی به ماده جامد محکمی تبدیل شود. همچنین جیوه به خوبی مواد پودری را با خود مخلوط می‌کند. در واقع این خواص بی‌نظیر جیوه است که باعث می‌شود در یک ماده دندانپزشکی مهم مثل آمالگام از آن استفاده شود؛ به طوری که تا زمانی که دانشمندان به درصد مناسبی از جیوه در این آلیاژ نرسیدند، آمالگام به خوبی مورد استفاده قرار نگرفت.
مورد تایید کدام سازمان‌ها است؟
همانطور که قبلا هم اشاره کردیم آمالگامها یک ماده ثابت، ایمن و کاملا اثبات شده است که طبق همه مستندات برای استفاده دندانپزشکی مناسب است. بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌ها به صورت رسمی این ماده را مورد تایید قرار داده‌اند تا مردم از مصرف آن مطمئن باشند. سازمان‌هایی مثل انجمن دندانپزشکی آمریکا (ADA)، مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌ها (CDC)، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) و سازمان جهانی بهداشت (WHO) همگی معتقدند آمالگام یک ماده پر کننده دندان مطمئن، ایمن و مؤثر است که استفاده از آن برای ترمیم دندان هیچ مشکلی ندارد.
همچنین سازمان Mayo clinic که یکی از بزرگ‌ترین کلینیک‌های زنجیره‌ای دنیاست اعلام کرده است که آمالگام یک ماده با دوام و ایمن است که بدون هیچ مشکلی می‌توان از آن برای ترمیم دندان استفاده کرد. این کلینیک اظهار کرده است که جیوه موجود در مواد مختلف متفاوت است و جیوه آمالگام اصلا خطرناک نیست.
تا حد امکان از ماده پر کردنی استفاده نکنید!
پیشگیری از پوسیدگی دندان بهترین راه حل برای سالم نگه داشتن آن است. در واقع بهترین ماده برای پر کردن دندان همان دندان است و بیمار و دندانپزشک هر دو باید سعی کنند تا حد امکان از تخریب دندان‌ها پیشگیری کنند. قطعا آمالگام یا هر ماده دیگری نمی‌تواند کاملا جایگزین دندان باشد و دندان‌های طبیعی بهترین نعمت هستند که به صورت رایگان در اختیار ما قرار گرفته‌اند. توصیه می‌کنیم برای اینکه ریسک پوسیدگی دندان را کاهش دهید از نکات زیر استفاده کنید:
حداقل دو بار در روز با خمیر دندان حاوی فلوراید دندان‌هایتان را مسواک بزنید.
یک بار در روز دندان‌هایتان را نخ بکشید.
از رژیم غذایی متعادل که حاوی چربی، نمک و قند کمتری است استفاده کنید.
به صورت منظم (6 ماه یکبار) به دندانپزشکی مراجعه کنید تا از سالم بودن دندان‌ها اطمینان حاصل کنید.
سخن آخر
این ماده ماده فلزی محکم، با دوام، مطمئن و سالم است که دندانپزشکان سال‌هاست از آن برای ترمیم دندان استفاده می‌کنند. این ماده به نسبت ارزان‌تر است و استفاده از آن آسان است. آمالگام مدت کوتاهی نرم می‌ماند و بعد به سرعت سخت‌تر می‌شود و حفره‌های دندان را به طور کامل پر می‌کند. طول عمر بالای آمالگام مثال زدنی است و هیچ ماده‌ای توانایی مقاومت آمالگام را در دهان ندارد؛ طول عمر آمالگام به بیش از 10 سال می‌رسد که کامپوزیت نصف این مقدار را پوشش می‌دهد.
بنابراین توصیه می‌شود دندانپزشکان عزیز و همچنین بیماران آنها در استفاده از آمالگام تردید نداشته باشند و با خیال آسوده دندان را ترمیم کنند.
