آشنایی با فایل اندو
در مورد آشنایی با فایل های اندو میتوان گفت در عصر حاضر، تکنولوژی‌های جدید، نقش بسیار زیادی را در حوزه دندانپزشکی ایفا می‌کنند. به گونه‌ای که استفاده از همین تکنولوژی‌ها توانسته طرح‌های درمان قدیمی به کار گرفته از سوی پزشکان را تغییر دهد. در ادامه این مطلب با ما همراه باشید تا با مفهوم فایل‌های اندودنتیک و انواع آن آشنا شده و اصول نگهداری و استریل نمودن آن‌ها را با یک‌دیگر بررسی کنیم.
آشنایی با فایل‌های اندودنتیک
زمانی که دندانپزشک مشغول انجام درمان کانال ریشه می‌شود، برای شکل دادن به کانال ریشه، آماده‌سازی مکانیکی و پاکسازی آن، از ابزارهای مختلف جراحی به نام «فایل‌های اندو» استفاده می‌کند. این ابزارها به طور معمول از جنس فولاد ضد زنگ یا نیکل – تیتانیوم ساخته شده و به دو گروه فایل‌های دستی و فایل‌های روتاری دسته‌بندی می‌شوند. همواره برای درمان اندو، ابتدا از فایل دستی و سپس از فایل روتاری استفاده می‌شود اما ترتیب استفاده از این فایل‌ها، علاوه‌بر آنکه به نوع درمان انتخابی وابسته است، به روش متخصص اندودنتیست نیز بستگی دارد. البته با گذشت زمان و پیشرفت روز افزون تکنولوژی، فایل‌های بهتر و جدیدتری طراحی می‌شوند تا در اکثر موارد بالینی، کار را برای دندانپزشک راحت‌تر کرده و بتواند با دقت بیشتری به درمان بپردازند.
فایل‌های نیکل – تیتانیوم
آلیاژ نیکل – تیتانیوم یک آلیاژ سوپر الاستیک است که نسبت به استیل ضد زنگ دارای توان تحمل فشار بیشتری است. همین ویژگی موجب می‌شود تا احتمال شکستگی این نوع فایل‌ها کاهش یابد. همچنین از ویژگی دیگری به نام حافظه شکلی (Shape Memory) برخوردار است که این امکان را به آن می‌دهد تا به واسطه گرم شدن پس از فشار، قابلیت بازگشت به شکل و حالت اولیه خود را داشته باشد. این امر به دلیل عدم وجود نیروهای کششی و فشرده‌سازی است، که از تغییر شکل درون کانال ریشه جلوگیری کرده و یا حداقل میزان این خطر را کاهش می‌دهد.
یکی از مهم‌ترین فاکتورها برای جلوگیری از شکستگی، تعداد دفعاتی است که از این فایل‌ها استفاده می‌شود. توصیه اکید تولیدکنندگان این فایل‌ها آن است که به صورت یک‌بار مصرف از آن‌ها استفاده شود اما به دلیل شرایط موجود در کشور، انجام این کار از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست. بنابراین هر پزشکی می‌تواند با حفظ و نگهداری و انجام استریل اصولی، موجب افزایش طول عمر این فایل‌ها شود.
هر فایل دارای دو نوک فعال و غیرفعال است که با توجه به نوع درمان در موارد مختلف، نوع فایل مورد نظر انتخاب می‌شود. اما این نکته را نباید از یاد برد که نوک غیرفعال ایمن‌تر است، چرا که سوراخ کردن مجرا با استفاده از نیروی انفعال در برش از پیچیدگی بیشتری برخوردار است، این در حالی است که نوک فعال، لبه برش بیشتری دارد.آشنایی با فایل اندو
انواع فایل‌های اندودنتیک
همان‌طور که پیش‌تر نیز به آن اشاره کردیم، فایل‌های اندو به طور معمول از جنس فولاد ضد زنگ یا نیکل – تیتانیوم ساخته شده و به دو گروه فایل‌های دستی و فایل‌های روتاری دسته‌بندی می‌شوند که در ادامه به بررسی هر یک از آن‌ها می‌پردازیم.
فایل دستی اندو، ابزاری دستی بوده که دندانپزشک به واسطه حس لامسه، برای آماده‌سازی مکانیکی، پاکسازی و شکل دادن به کانال ریشه در طول درمان از آن استفاده می‌کند. حس لامسه به دندانپزشک این امکان را می‌دهد که تغییرات ایجاد شده در مقاومت یا زاویه را احساس کند، که این امر خود به تعیین انحنا، کلسیفیکاسیون یا تغییر در آناتومی کمک می‌کند. چرا که ممکن است این موارد همیشه در عکس‌های رادیوگرافی ثبت شده از دندان مشاهده و شناسایی نشود. همه این اطلاعات می‌تواند کمک شایانی به تعیین استراتژی کند و موجب جلوگیری از عوارض استفاده از فایل‌های روتاری شود. فایل‌های دستی اگرچه از فولاد ضد زنگ یا آلیاژ نیکل – تیتانیوم مستحکم ساخته شده‌اند، اما در عین حال از انعطاف‌پذیری لازم برخوردارند.
همین امر موجب شده تا قابلیت خم شدن به شکل کانال را داشته باشند و به فایل دستی اندو، امکان تمیز کردن و شکل‌دهی صحیح کانال‌های ریشه را بدهند. از این رو به هنگام انتخاب فایل دستی اندو، همواره به دنبال ابزاری باشید که در عین قدرت و برخورداری از دوام لازم، به راحتی در دستتان قرار گیرد. تمامی فایل‌های دستی اندو، رنگی هستند. این بدان معناست که هر رنگ اندازه مناسب نوک ابزار را نشان می‌دهد که برای آگاهی از میزان دقیق آماده‌سازی کانال ریشه، بسیار مهم است.
- فایل‌های نوع K : این فایل‌ها جزء قدیمی‌ترین فایل‌ها دستی دندانپزشکی محسوب می‌شوند که به صورت مفتولی پیچ خورده، دارای سطح مقطعی مربعی شکل هستند. فایل‌های نوع K نسبت به ریمرها دارای شیارهای متراکم‌تری بوده که موجب افزایش مقاومت آن‌ها در برابر شکسته شدن می‌شود.
- فایل‌های K-flex : از فایل‌های نوع K بوده و دارای سطح مقطعی بزرگ و لوزی شکل، شیار پائین، ناحیه برش باریک، دوام و انعطاف‌پذیری بالا هستند. این فایل‌ها بیشتر برای جست‌وجوی کانال ریشه، تمیز کردن و شکل دادن دیواره‌های کانال کارایی دارند.
- فایل‌های R-flex : نوعی دیگری از فایل‌های K هستند که میزان زاویه نوک برش‌دهنده در آن‌ها کاهش یافته است، به گونه‌ای که فایل به صورت متمرکزتر در داخل کانال ریشه قرار می‌گیرد.
- فایل‌ها نوع H : این فایل‌ها دارای سطح مقطعی نامتقارن بوده و از مفتول تراش خورده‌ای با جنس استیل یا آلیاژ نیکل – تیتانیوم ساخته شده است. لبه تیز فایل‌ها نوع H، اگرچه موجب افزایش میزان برندگی و سرعت عمل بالای آن شده اما احتمال شکسته شدنش را نیز، در حین انجام کار افزایش داده است. از این فایل‌ها بیشتر به منظور خارج‌سازی عفونت‌ها یا گوتاپرکا و … استفاده می‌شود اما استفاده از آن به دلیل افزایش خطر پاره شدن فورامن، برای قسمت پائینی کانال ریشه توصیه نمی‌شود.
- فایل‌های نوع C : این فایل‌ها در مقایسه با فایل‌های K از سختی بیشتری برخوردار بوده و برای کانال‌های باریک و دارای منحنی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- فایل‌های Barbed broach : از این فایل‌ها برای عصب‌کشی (بیرون آوردن پالپ) طی دوره درمان ریشه کانال استفاده می‌شود. بدین گونه که برش‌های تیز موجود بر روی فایل، با بافت پالپ درگیر شده و به گونه‌ای مؤثر آن را از ریشه کانال خارج می‌کند. لازم به ذکر است که این فایل‌ها برای شکل‌دهی به RCS مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.
- فایل‌های روتاری (Rotary Files)
با ورود آلیاژ نیکل – تیتانیوم به صنعت دندانپزشکی، این امکان فراهم شده تا برای درمان ریشه کانال با آسودگی خیال از فایل‌های روتاری که قابل پیش‌بینی هستند استفاده شود. اگرچه در گذشته برای درمان ریشه فقط از فایل‌های دستی استفاده می‌شد اما امروزه از ابزارهایی به نام روتاری بهره می‌برند. فایل‌های روتاری یا چرخشی در مقایسه با ابزارهای دستی، از قدرت برش و سرعت بیشتری برخوردارند و از مزایای فوق‌العاده‌ای برخوردارند که آن‌ها را به ابزاری مؤثر در انواع آناتومی کانالی تبدیل کرده است. با این وجود، همواره توصیه می‌شود که برای درمان اندو، ابتدا کانال توسط فایل دستی آماده شده و برای اتمام کار از فایل روتاری استفاده شود.
این بدان خاطر است که دستگاه دیجیتالی روتاری به جای دست، حرکات بی‌نقص و بسیار دقیقی در فایل‌ها ایجاد می‌کند و عهده‌دار تخلیه و پاکسازی کانال‌های ریشه است. اغلب فایل‌های روتاری دارای سطح مقطعی مثلثی، تغییر شکل یافته در نوک و انتهای کورنال (Coronal) هستند. توصیه شرکت سازنده همواره بر این است که تمامی ابزارهای استفاده شده در داخل کانال، به دلیل وجود پریون در بافت پالپ دندان وعدم توانایی در استریل کردن، به صورت یک‌بار مصرف استفاده شوند.
- فایل‌های خود تنظیم (Self-adjusting Files): ریشه کانال دارای آناتومی بسیار پیچیده‌ای است. به همین دلیل فایل‌های خود تنظیم برای غلبه بر عوارضی که ناشی از آناتومی پیچیده کانال است، توسعه یافته‌اند. این فایل‌ها که در هندپیس چرخشی مورد استفاده قرار می‌گیرند، از یک شبکه انعطاف‌پذیر و نازک NiTi تشکیل شده‌اند که دارای مرکزی توخالی بوده و سطح مقطعی سه بعدی دارند و از سازگاری کامل با ریشه کانال برخوردارند. عملکرد آن‌ها به واسطه حرکات ارتعاشی به سمت داخل و خارج است که به واسطه قسمت توخالی فایل و پمپ پریستالتیک، شست‌وشو و ضدعفونی می‌شود. شست‌وشو به همراه لایه‌برداری سه بعدی فایل منجر به ایجاد کانال‌های بسیار تمیزی می‌شود که روند پُر کردن آن را تسهیل می‌بخشد.
- فایل‌های D : این فایل‌ها مجموعه‌ای از فایل‌های روتاری بوده که به طور معمول برای حذف مناسب مواد پُر کننده در قسمت عاج دندان، مورد استفاده قرار می‌گیرند. آشنایی با فایل اندو
اصول نگهداری از فایل‌های اندودنتیک
- چک شدن فایل‌ها از نظر تغییر شکل، باز شدن پیچ‌ها و کوتاه‌تر شدن نوک آن پس از هر بار استفاده
- استفاده از فشار کم در جهت اپیکالی به منظور جلوگیری از شکستن فایل‌های روتاری
- استریل کردن فایل‌ها پس از هر بار استفاده به وسیله اتوکلاو یا فور
- استفاده از فایل‌های سرعت بالا به تعداد دفعات کمتر به منظور طول عمر بیشتر
- تعویض فایل با تیپر کمتر یا سایز کوچک‌تر در صورتی که فشار فشار وارد شده به فایل زیاد است
- آماده‌سازی کانال دندان با فایل‌های دستی به منظور افزایش طول عمر فایل‌های روتاری
- عدم نگهداری طولانی مدت فایل‌ها درون هیپوکلریت سدیم و انواع محلول‌های ضدعفونی کننده
- تمیز کردن فایل با گاز مرطوب پس از هر بار خروج فایل از داخل کانال جهت افزایش قدرت کار فایل و کاهش میزان احتمال شکستگی در داخل کانال
- افزایش میزان دقت هنگام کار با فایل (امکان شکستن در کانال، حتی در صوت نو بودن وجود دارد). آشنایی با فایل اندو
اصول استریل کردن فایل‌های اندودنتیک
- فایل‌های دستی و روتاری را با صابون مایع تمیز کنید.
- فایل‌ها را به صورت کامل با آب مقطر یا آب دیونیزه شست‌وشو دهید.
- سپس در مجاورت هوا قرار داده و اجازه دهید تا به طور کامل خشک شوند.
- آن‌ها را بدون بسته‌بندی، درون سینی اتوکلاو قرار دهید.
- به طور مجدد از آب مقطر یا آب دیونیزه شده تازه استفاده کنید.
- دمای اتوکلاو بخار را بر روی عدد 134 تا 138 درجه سانتیگراد تنظیم کرده و به مدت 10 الی 20 دقیقه درون آن قرار دهید.
- بهتر است از فایل‌های روتاری به شکل یک‌بار مصرف استفاده کنید.
- توصیه می‌شود برای دفع فایل‌های روتاری استفاده شده، از جعبه‌ها یا کیسه‌های امن استفاده کنید.
سخن پایانی
در این مطلب با فایل‌های اندودنتیک آشنا شده و دانستیم از این ابزارها به منظور پاکسازی کامل شیمیایی و مکانیکی کانال‌های ریشه استفاده می‌شود تا نتیجه نهایی موفقیت‌آمیز باشد. بدین ترتیب ریشه تخیله شده، عفونت آن برداشته می‌شود و سپس توسط ماده مخصوص پُر می‌شود. در ادامه نیز به بررسی انواع فایل‌ها اندو پرداخته و اصول نگهداری و استریل کردن آن‌ها را بیان کردیم.
سوالات متداول
? منظور از فایل‌های اندودنتیک چیست؟
فایل‌های اندو ابزاری هستند که در طول درمان ریشه به منظور آماده‌سازی مکانیکی، شکل دادن و پاکسازی کانال‌های ریشه مورد استفاده قرار می‌گیرند. استفاده مجدد از این ابزار برای چند بیمار مانعی ندارد، مشروط بر اینکه تمیز کردن و استریل کردن قبل از استفاده مجدد در موارد بالینی بعدی، انجام شده باشد.
? به چه روشی میتوان فایل‌های اندو را استریل کرد؟
روش‌های مختلفی برای استریل کردن این ابزارها وجود دارد که عبارتند از : استریل‌کننده حرارت خشک، اتوکلاو، گاز اکسید اتیلن، استریلیزاسیون لیزر دی‌اکسید کربن، استریلیزاسیون شیمیایی (با گلوتارآلدئید) و …